Toponimia do Concello do Vicedo

O ano pasado, nestas datas, Nordés organizou unha charla chamada “A toponimia do Nordés” cunha moi boa acollida –ver aquí. Naqueles días dábamos razóns polas cales achegarse ata unha charla deste tipo- ver aquí. Hoxe podémosvos deixar unha imaxe que mostre o que foi aquel día:

Asistentes á charla de Xosé L. González sobre a toponimia do Nordés. Febreiro 2017.

Dende a Illa da Coelleira ata a parroquia de Cabanas, dende Suegos ata San Miguel de Negradas moitos son os topónimos que acolle o concello do Vicedo: A Tarroeira, A Capariña, O Fontao ou As Alpuxarras, son algúns dos exemplos.

Se aínda imos máis aló destes nomes ligados á poboación, atoparemos microtopónimos como “As Abelleiras”, nas Negradas, que se refire a un lugar onde hai colocadas colmeas ou “A Mangoeira”. Este último e o nome dun illote na parroquia de Suegos, relacionado, posíbelmente coa forma da “mangueira”, unha parte do instrumento co que se realizaba a malla do cereal.

Fonte: “Todo Colección”. Dispoñíbel en: https://cloud10.todocoleccion.online/tc/2016/06/23/18/57649401_33505714.jpg

 

Hoxe, a microtoponimia afastase do uso cotiá e perdese na memoria a causa da despoboación do rural e do éxodo á cidade. Para loitar contra esta pingueira, Xosé Luis González, natural das Negradas, creou unha serie de bitácoras on-line (blogs) que buscan conservar e explicar a orixe destos nomes de camiños, partes dunha aldea, montes, parroquias ou regos (e máis) dos concellos da Mariña e do Ortegal.

Por iso, Nordés convídavos a achegarvos á Casa da Cultura do Vicedo, o sábado 24 de febreiro, ás 18:00h. para coñecer a orixe da toponimia e da microtoponimia do Concello que este veciño foi recuperando ao longo dos anos no seguinte blog: http://toponimiavicedo.blogspot.com.es.

Xa sabedes! Se tedes interés en coñecer as orixes dos diferentes lugares do Concello ou os motivos polos cales se chama así aquel camiño preto da vosa casa, achegádevos! E se coñecedes algún microtopónimo que Xosé Luis González non recollese na súa bitácora, vinde a comentalo con todas e aportar unha area ao reloxo do tempo.

Advertisements

Sinopse da “Toponimia do Nordés”

Nordés contou coa colaboración de Xosé Luis González o pasado sábado 11 de febreiro para falar sobre a toponimia do Nordés.

No Salón de Actos do Concello de Mañón, Xosé L. González á esquerda na mesa, no centro Bernardo Penabade e na dereita da mesa, María Jesús Armada.

Para abrir o acto contamos con Bernardo Penabade -filólogo e profesor no IES Perdouro de Burela- quen presentou á mestra María Jesús Armada como nova Presidenta de Nordés para logo continuar a falar sobre o noso convidado.

Xosé L. González comezou o acto remarcando a riqueza non material da cultura galega, neste caso a dos topónimos: entre 2 e 4 millóns de referencias só no noso país, máis que en todo Portugal, o que supón ao arredor dun 40% do total de España.

Durante toda a súa intervención, Xosé remarcou que se están a perder estes topónimos pola falta de uso xa que os lugares deixaron de ser útiles, por exemplo, nun período onde a agricultura ten un peso menor. Tamén aproveitou a ocasión para animar aos presentes a recolleitar nomes para evitar que se perdan no tempo.

Cando se fala de topónimos tamén hai que ter en conta aqueles relacionados co mar, moi abundantes pero que teñen unha menor presenza nesta charla. De tódolos xeitos, en xeral, os nomes dos lugares poden semellar que teñen un significado moi alonxado do real. Este só aparecerá tras aprender a técnica específica para o estudo da toponimia, onde os estudos lingüísticos son tan importantes coma os históricos, tendo que manexar documentos antigos para contrastar a información da tradición oral, por exemplo.

Nesa documentación antiga aparecen nomes da bisbarra como -en 1488: San Panteón, San Payo de Riobarba, San Romaao do Vale, Santa Maria de Maanon, Sayoan de Loyba, Santa María de Soueros ou Santa María de Vares.

O primeiro dos nomes elexidos para explicar a súa orixe foi Riobarba: con raíz indoeuropea. O significado de “barba” garda relación con “ferver, bulir”. Polo que se deixa ver que existía unha corrente de auga, un río. Máis tarde, no 1488 o nome aparece “fosilizado” o que quere decir que “barba” perdera xa o seu significado común indoeuropeo.

Público no acto “A Toponimia do Nordés” no Concello de Mañón (O Barqueiro)

Durante unha hora adicouse a explicar diferentes nomes elexidos para a ocasión como Mañón, Bares, Punta do Preguntoiro, O Manxofrío, As Grañas, As Viñas, O Bazalar, A Devesa, A Pallaza, O Coído da Atalaia, A Pena da Vela, O Facho. Estes últimos están relacionados coa etnografía. Outros nomes relaciónanse con ruínas: Mamuelas, Os Muimentos, O Marco, O Sartego. Por outro lado, aqueles emparellados coa orografía: Chelo, A Forqueta, A Ínsua, Valdesuso,  A Congostra, O Viso. Outros que teñen que ver con nomes de donos medievais dos lugares, fitotopónimos e algúns apelidos con posíbel orixe en Mañón e O Vicedo.

Para saber a orixe e evolución dos anteriores nomes, convidámosvos a achegarvos a cada blog que Xosé L. González creou na Rede: por exemplo, “A Pena da Cataverna”.

Tamén podedes escoitar a charla a continuación e ver as diapositivas que mostrou ao público no Barqueiro picando aquí: toponimia-do-nordes.

Moitas grazas aos nosos convidados e aos asistentes, entre todos fixéchedes que esta actividade fose un éxito.

Ata a próxima!

---

Máis fotografías aquí , no Facebook de Nordés.

 

Por que vir a unha charla sobre toponimia?

O sábado 11 de febreiro ás 20:00 h. Nordés organiza unha charla sobre a orixe e a evolución dos nomes do lugares na nosa bisbarra, presentada por Bernardo Penabade e guiada por Xosé Luis González.

Xa presentamos ao noso convidado nun anterior “post” ao que podedes acceder picando aquí. Nese pequeno resumo atoparedes as razóns principais para vir escoitar a charla: coñecer, conservar e difundir o patrimonio da nosa zona.

Todos nós sabemos de nomes de lugares e mesmo da súa orixe, pero outras persoas non teñen esa sorte. Por esta razón actuamos coma portadores do saber: persoas que coñecen a súa contorna e acollen no seu ser historias e contos relacionados cos lugares. Xeralmente son persoas de certa idade, as cales propoñen variacións para un mesmo lugar ou relato. Por iso, canto máis nos preguntemos a nós e a eles, máis coñeceremos.

Esta conservación do saber axúdanos a observar a paisaxe sendo conscientes dos aspectos lingüísticos, históricos e xeográficos que se enlazan nun nome. Ao fin, este coñecemento modélase para ser difundido en diferentes capas da sociedade que modificarán o saber, se é preciso, nun futuro.

Dende Nordés pensamos que o mellor xeito de achegarvos a esta ciencia é a través das explicacións que Xosé Luis González lle da a algúns lugares dos vosos concellos. Se tedes algunha aportación, non dubidedes en comunicalo:

 

O CACHEIRO (O Vicedo, As Negradas)
Tendo en conta os posibles significados frente ao contexto deste caso, dada a situación dos dous topónimos do concello, en terreos nos vales, a acepción sería a mesma que a usada ainda actualmente en Dodro: “leira pequena traballada e coidadapreto das aldeas“.
Outra acepción sería de “cachar” (roza, cultivo por primeira vez): a de “terreo de mato, de monte, que se roza e queima para sementar trigo ou centeo”. Porén, no contexto dos dous casos, ao non estaren próximos a monte, a acepción de Dodro parece máis razonable.
Di Sarmiento: “Cachar significa rozar y quemar un terreno lleno de matorrales para sembrar en él centeno o trigo. Cachada es esa heredad y cacheira un terreno muy espacioso para el mismo fin”.
En Portugal recóllese este mesmo significado. Cf. aquí “cachar”. *1

 

AS LEIRAS DO SAIÑAL (Mogor -lugar de Fraixo)
O Saiñal é un lugar da parroquia do Barqueiro. Unha “saíña”, significa “salina”, de “sal”. Por tanto, “saiñal”, co sufixo abundancial, sería un “lugar con sal”.
É importante remarcar que o significado alternativo de “saíña” é o de diminutivo de “saa/sá” (do xermánico sala), aínda que pola situación costeira cremos sexa neste caso relacionado con “sal” e non con “saa”, máxime cando se usa co sufixo “-al”, pois non tería moito sentido o de “lugar onde abundan as saas”. *2

 

A SILVAROSA (Covas, Vieiro)
Podería indicar un “lugar onde abundan as silvas”. Aínda que os dicionarios non rexistran este termo, pois o habitual sería “silveira” ou “silveiral”, si rexistran “silvaral”, polo que silvarosa quedaría igualmente explicado, sendo ambos, -al e -osa, dous sufixos abundanciais.
Tamén é probábel unha orixe no latín Silva hederosa, “bosque con hedras”. De feito, na Fonsagrada, existe un “Silvadrosa”, moi probablemente con esa orixe (cf. Piel). *3

 

SISMUNDI (Cariño)

Este topónimo ten a orixe nunha forma *(villa) *Sismundi, referindo un “possesor” medieval da villa (granxa) chamado Sismundus, nome de orixe xermánica, formado en base ao prototema *Sis “canto ritual ou funerario”, e ao deuterotema *mundaz “protección,garda”.

É interesante lembrar que, aínda que o nome teña orixe xermánica, non se pode derivar en absoluto que o posuidor da “granxa” tivese tal orixe, sendo apenas unha “moda” medieval. *4

 

Se tedes curiosidade, agardámosvos na charla!

---

*1 GONZÁLEZ,X.L. “Toponimia do Concello do Vicedo” (on line) http://toponimiavicedo.blogspot.com.es/

*2 GONZÁLEZ,X.L. “Apuntes de Toponimia do Concello de Mañón” (on line) http://toponimiamanon.blogspot.com.es/

*3 GONZÁLEZ,X.L. “Apuntes de Toponimia do Concello de Viveiro” (on line) http://toponimiaviveiro.blogspot.com.es/

*4 GONZÁLEZ,X.L. “Apuntes de Toponimia de Cariño” En Terras do Ortegal: revista de estudos locais, nº2. Ortigueira: Asociación Terras do Ortegal, 2015,pp. 143-155.

 

 

Xosé L. González: entre a industria aeronáutica e a investigación toponímica

O sábado 11 de febreiro ás 20:00 h. no Salón de Actos do Concello de Mañón -no Barqueiro- contaremos coa presenza de Xosé Luis González para falar da orixe e da evolución dos nomes dos lugares da Mariña Lucense e do Ortegal.

Bernardo Penabade -filólogo e mestre no IES Perdouro de Burela- abrirá o acto cunha presentación do noso convidado mais hoxe achegarémonos a súa vida e afección.

Xosé Luis González naceu en San Roque, na parroquia das Negradas -O Vicedo-, nunha familia de agricultores. San Roque fora chamado antigamente o “Lugar do Pazo”. Un familiar contáralle cando era un neno que o pazo fora propiedade dun virrei das Filipinas na época de Filipe II chamado Gomes  Peres das Mariñas. Xa de maior, logo de comprobar este feito, descubriu que o señor antes de marchar ás Filipinas dera unha festa onde chegaron a servir empanada de congro.

X. L. González nun acto de Nordés

Xosé escoitou o galego dende pequeno na súa familia. Aos 12 anos, estudando no Vicedo, quedou marabillado coas obras “Longa Noite de Pedra” e “Viaxe ao País dos Ananos”. Celso Emilio Ferreiro achegouno ao galego escrito a través dunha linguaxe rica e natural. Este suceso tivo un especial significado na súa vida: <<pasaba de falar algo sen referencias a unha lingua “seria”>>. Na secundaria , xa na Coruña, aproveitou o acceso á biblioteca onde existía un bo fondo de literatura en galego. Dende alí, marchou a Madrid e convertiuse en enxeñeiro de Telecomunicacións, pola Universidade Politécnica.

Hoxe en día segue na Meseta, adicado á industria aeronáutica, pero conserva o contacto coa comarca natal a través da Rede, onde mantén diversas páxinas de divulgación toponímica.

Contáballe Xosé L. González a Bernardo Penabade que o seu blog “A Pena da Cataverna” é unha páxina xeral de toponimia, onde coloca aqueles artigos máis globais ou que pensa que poden ter máis interese. Alén diso, mantén un blog para cada un dos 13 concellos traballados: Barreiros, Valadouro, Alfoz, Foz, Burela, Cervo, Xove, Viveiro, Muras, Xermade, Ourol, Vicedo e Mañón. Outro concello do que aínda non ten un blog propio é Cariño; sobre el realizou un artigo chamado “Apuntes de toponimia de Cariño” publicado na Revista de estudos locais, Terras do Ortegal, nº2 (2015).

Xosé Luis González cubre, a través dos blogs e de xeito exhaustivo, toda a toponimia oficial dos concellos, tanto a “toponimia maior” como a “toponimia menor” ata chegar ao último “tarreo”. Este intenso traballo de investigación e difusión responde a uns obxectivos claros:

1. Poñer en valor a historia e a cultura local a través da toponimia e demostrar que, detrás de nomes de lugares hai unha historia moi antiga e, tal vez, moi interesante, pedente de descubrir e aprezar.

2. Deixar un rexistro das súas notas de toponimia para que nun futuro, se alguén estivese interesado, teña un traballo inicial do cal partir, para correxir e completar.

Sabíades que hai un lugar nas Negradas chamado “Salgueiros”? Sabedes de onde vén? Xose Luis cree que de non anotalo a súa orixe poderíase ter perdido, xa que é un recordo de neno.

“Salgueiros” provén de “Os alugueiros”, xente que tiña alugadas as terras.

3. Gozar da cultura con algo diferente á lectura dun libro ou do xornal.

Quen non pode estar interesado en saber a orixe de nomes tan fermosos como “A Punta do Preguntoiro” ou de nomes tan intrigantes históricamente como “O Mouriscón”, “A Arrufana” e outros nome de aparente orixe mourisca ou árabe, presentes en Mañón e nas Grañas do Sor?

 

Como vedes, o noso convidado para o sábado 11 de febreiro é un bo exemplo de defensor da nosa cultura e do noso patrimonio.

Agardamos que neste “post” atopárades motivos polos que achegarvos ao mundo da toponimia!

---

Para acceder aos blogs dos concellos só é necesario facer “clic” sobre o seu nome.

 

 

 

 

 

 

 

 

A toponimia do Nordés

Disque nun tempo non moi lonxano, nun pobo chamado O Barqueiro, había un grupo de música tradicional de nome “Os Barallocos”, pero… ¡Vai ti saber que relación garda co lugar da Baralloca! Este grupo, composto por gaitas, bombo e tamboril percorreron a bisbarra: Xilloi, Folgueiro, Riobarba, As Grañas, Segade, Negradas, Soutomoro, O Picón… E moitos sitios máis, todos eles próximos, pero caracterizados, ao tempo, por unha singularidade que deu nome a “Os Barallocos”: a toponimia, que è coma decir a ciencia que recolle, analiza e estuda os nomes dos lugares xeográficos e a súa orixe.
Por isto, Xose Luis González recolle dende fai anos os nomes dos lugares da zona da Mariña e o Ortegal, deixando a súa pegada na Rede a través dunhas bitácoras que medran e medran sen fin. O sábado 11 de febreiro xiraremos con él a cabeza cara o pasado e veremos a aqueles que “pasaron por estas terras e lles deron nome”.No acto estará o noso compañeiro, profesor e filólogo Bernardo Penabade quen, a partir das 20:00h. no Salón de Actos do Concello de Mañón (O Barqueiro), se encargará de presentar ao noso convidado e o seu traballo.
¡Vós! ¡Xentes que vivides entre o Rego do Bidueiro e a Estaca, de Soutollo ata o Rego do Quiza! ¡Xentes do Nordés! Dende hoxe ata o sábado 11, amosaremos no noso Facebook e no noso blog o motivo polo que paga a pena asistir a esta actividade. É ben verdade que todos podemos achegar nomes de lugares, aínda que vivan agochados entre as silvas… Aínda que semellen perdidos na memoria.